Navigatie

Toegang tot de jachthaven van Schiermonnikoog

Door Tom de Neef

De jachthaven is alleen bereikbaar rond hoog water. Bij normaal hoog (LAT+268, NAP+100) zullen de meeste schepen met variabele kiel kunnen in- en uitvaren van 2 uur vóór tot 2 uur na hoogwater.

Zeilend tot de ingang van de haven is mogelijk maar meestal niet via de Reegeul. Die is smal en kronkelig en alleen bij wind tussen zuid en oost kun je Reegeul proberen zeilend af te leggen. Hieronder bespreek ik alternatieven. Maar eerst aandacht voor de Reegeul zelf want of je die nu zeilt of motort, een paar waarschuwingen zijn op hun plaats.

Tussen R2 en R6 zijn er vier groene tonnen (stuurboordzijde richting de haven). Daarna is de betonning uitsluitend aan bakboordzijde (rood). In alle gevallen is het verstandig om dicht bij de tonnen te blijven (zowel rood als groen). 2 meter is de norm. Dat is speciaal van belang bij het begin en bij het eind. Tegenover R3 ligt een grote ondiepte waar al heel wat schepen zijn vastgelopen. En vanaf R16 is de geul erg smal en ondiep. Probeer ook niet om de laatste boei (R28) te veel links te laten liggen als je de haven nadert. De ingang van de haven is het diepst aan de westzijde en net ten zuiden van de oostzijde ligt een ondiepte. In de haven zelf doe je er verstandig aan om niet te dicht langs de oostzijde te manoeuvreren. Er zijn groene prikken als waarschuwing gestoken maar in de loop van een seizoen leggen die vaak het loodje.

Je kunt op twee manieren tot de haveningang zeilen: vanuit het zuidwesten en vanuit het oosten. De routes die 2 uur voor/na hoogwater bevaarbaar zijn voor schepen die niet dieper steken dan circa 90cm zijn hieronder aangegeven in groen.

De ‘Piebe’ (zo genoemd naar Piebe Toxopeus) is de oude toegang tot de haven. De slenk werd gebruikt door de beurtschipper en op oude kaarten is hij ook betond aangegeven. Als je met laag water de veerboot neemt dan kun je hem goed lokaliseren. De slenk is vrijwel recht en loopt min of meer zuidwest – noordoost (onder een hoek van 42o) tot de laatste groene ton (R9) in de Reegeul. Als je zo’n koers kunt zeilen vanuit het zuidwesten, orienteer je dan op de gele ton GVS-KL2 en kies als referentie het dak van de ‘Oorsprong’. Dat is de boerderij ten noorden van de veerdam. Je ziet hem afgetekend tegen de bebossing van de eendenkooi. Houdt die koers aan tot je R9 in het vizier krijgt. Je kunt doorzeilen tot R9 en dan de Reegeul volgen. Van R8 kun je afsteken tot R24 (zie vorige figuur). Je kunt ook direct doorsteken naar de haven (aangegeven met ‘T(noord)’). In dat geval moet je naar het noorden afbuigen als je de vlag van de haven net iets rechts van noord ziet (5o).

Het is lastig om deze route op het kompas te varen. Meestal zal je wat verlijeren naar het oosten en het afgaande water zal je naar het westen slepen. Als je een app hebt die GPX bestanden kan importeren dan kun je de track overnemen van ons krijgen (mail naar de vereniging).

Vanuit het oosten is het eenvoudiger om binnen te zeilen. Oostelijk van de jachthaven ligt een lange smalle mosselbank, min of meer parallel aan de Groote Siege, vanaf R9. Die moet je te allen tijden vermijden. Maar ten noorden van die mosselbank is het vrij vlak en 2 uur voor/na normaal hoogwater (LAT+268, NAP+100) zal daar circa 90 cm water staan. Je kunt net ten westen van de veerdam naar het noordwesten steken en naar de jachthaven draaien als je de ingang van de haven precies ten westen hebt. Je pikt dan de Reegeul op na R18.

Navigatie apps voor het wad

Door Tom  de Neef

De tijd is voorbij dat je alleen een hydrografische kaart Waddenzee (oost, 1812) had om te navigeren. Zo’n kaart is nu een back-up maar de primaire bron van informatie is voor de meesten van ons een kaartplotter of app op telefoon of tablet. Er zijn een paar nuttige applicaties, die ik hier zal vergelijken: OSMand, Navionics, NVcharts en OpenSeaMap. (Zie verderop voor downloads.) De eerste en laatste zijn gratis. NVcharts is betrouwbaar maar zijn toegevoegde waarde (als je OSMand hebt) is beperkt. Navionics biedt geen meerwaarde en kan zelfs misleidend zijn. OpenSeaMap is alleen een kaart, zonder tracking mogelijkheid.

Hieronder beschrijf ik hoe ik ze gebruik en wat je kunt doen om er ook plezier van te hebben. Daarbij moet je in gedachten houden dat ik een zeiler ben en dat mijn boot een ophaalbare kiel heeft. Als het dieper is dan 140cm dan kan ik probleemloos varen. Is het ondieper dan 70cm dan wordt het problematisch. (Verlijeren is dan een aanzienlijk risico en de buitenboordmotor kan misschien niet meer worden gebruikt.) En ik hou er niet van om in betonde vaarwegen te zeilen.

Je kunt zeggen dat ik het volgende verwacht van de apps:

  1. Ik wil weten waar ik ben en waar ik terecht kom als ik de huidige koers aanhoud.
  2. De betonning moet accuraat zijn aangegeven.
  3. De ‘serieuze’ ondiepten moeten zijn gemarkeerd. Dat zijn in ieder geval mosselbanken en platen die je te allen tijde wilt vermijden.
  4. Geulen moeten zijn gemarkeerd die nog te bevaren zijn als de omgeving al onaangenaam ondiep is geworden met afgaand tij.
  5. Een record van wat ik heb gevaren.

Met dat in gedachten valt OpenSeaMap af, want het heeft geen tracking. Ik noem hem omdat je er geen app voor nodig hebt. Het is een kaart, met de nautische markeringen, die je opent in een browser. Thuis kun je de kaart dus gebruiken op een groot scherm. Surf naar map.openseamap.org om de kaart te openen. Voor het Nederlandse deel van de Waddenzee is de informatie accuraat. Die is gebaseerd op de boeienposities van RWS en de dieptemetingen van de hydrografische dienst. (Klik in het View menu alleen Sea marks en Harbours aan.)

Vergelijking OSM, NVcharts, Navionics

Om te beginnen is het goed om te bekijken wat de drie genoemde apps bieden qua informatie over vaargeulen en betonning. Als voorbeeld neem ik daarvoor het noordelijk deel van de Eilanderbalg

   Screenshot van: OSM                       Nvcharts                                  Navionics

Een paar zaken vallen op:

  1. De boeien liggen bij alle drie applicaties min of meer op de juiste posities. Maar niet precies. Zie verder. In OSM en Navionics is de belettering pas zichtbaar bij verder inzoomen.
  2. De slenken van OSM zijn identiek aan die van openseamap.org. In de buurt van de jachthaven en ten zuiden van het eiland naar het oosten komt het goed overeen met wat we weten (zichtbaar vanaf de veerboot en gemeten met dieptemeter) . NVcharts is oppervlakkiger maar wel correct. Navionics toont de slenken zoals die een jaar of 6 geleden waren. Je ziet dat de Eilanderbalg toen nog doorliep naar het zuiden. En dat sindsdien de Balg verder wordt ingevreten.
  3. OSM markeert de vaarweg als een groene weg. Soms is dat handig. Met name als alleen rode of groene boeien zijn gelegd.
  4. NVcharts geeft netjes aan wanneer het zeehondengebied beschermd is. OSM en Navionics doen dat niet. De begrenzingen kloppen hier en daar niet helemaal.

De positie van de boeien is in NVcharts en Navionics niet helemaal correct. Dat komt omdat de gegevens zijn ontleend aan een bestand van RWS dat onregelmatig (handmatig) wordt bijgewerkt. OSM ontleent zijn gegevens aan het bestand dat is gekoppeld aan de Berichten aan zeevarenden. Dit bestand wordt dagelijks bijgewerkt. De verschillen zijn soms opmerkelijk. EB18A bijv. ligt in Navionics en NVcharts zo’n 200 meter van zijn plaats.

De discrepanties in Navionics zijn problematisch. Hiernaast de situatie in het Westgat, de vaarweg naar zee ten westen van Schiermonnikoog. Met een groene lijn heb ik de huidige vaargeul aangegeven in de Navionics display. Navionics geeft de tonnen goed weer maar het stroomgat is al jaren geleden naar het noordoosten verschoven.

Ook de kustlijnen kloppen niet. Hiernaast de Navionics weergave van het Simonszand. De rode lijn is de track van iemand die aan het eind van de Balg de waterlijn volgt bij eb. In werkelijkheid is Simons­zand nauwelijks verplaatst maar de diepe geul tussen de plaat en de Balg is 500 meter naar het oosten verschoven.

Met andere woorden: de presentatie van waterdieptes en kustlijnen in de Navionics app lijken secuur maar ze zijn feitelijk volstrekt achterhaald en daardoor gevaarlijk. Als je die app gebruikt, kijk dan alleen naar de betonning !

 

Overigens zijn de opgegeven dieptes in het droogvallende wad bij geen van de apps erg zinvol. Een goede indicatie van slenken is veel nuttiger.

Handmatige aanvullingen

In alle drie apps kun je (natuurlijk) je track opnemen en later terugkijken. Alleen in OSM kun je meerdere tracks tegelijk tonen. Dat is handig om je eigen ervaringen met ondieptes en geulen op te tekenen en weer te geven terwijl je vaart.

Om te begrijpen hoe zulke aanvullingen mogelijk zijn moet je weten hoe de apps routeinformatie opslaan. Ze kunnen de route die je hebt afgelegd vastleggen als een ‘track’. Zo’n track kunnen ze ook later weer presenteren en de mogelijkheid bestaat om hem te delen met andere apps. Dit wordt allemaal gerealiseerd door van een track een lijst met gepasseerde punten vast te leggen. Bij ieder punt horen in ieder geval de coördinaten en de tijd. Het aardige is dat er een standaardformaat is voor het bestand waarin die punten worden vastgelegd. De betreffende bestanden hebben de extensie *.GPX. Je kunt ze openen met een tekst editor en ze zijn goed te begrijpen. De opbouw is: een track bestaat uit segmenten, ieder segment bestaat uit punten, ieder punt heeft coördinaten, tijd en eventueel nog meer informatie. Het is door die eenvoud niet erg lastig om zelf een GPX-bestand te maken en aan te bieden aan de app. Die zal de inhoud dan presenteren als track.

Op deze manier heb ik twee bestanden gemaakt: kreken.gpx en banken.gpx. De eerste bestaat uit een aantal segmenten waarbij ieder segment een geul (lokale diepte) weergeeft. De tweede bestaat uit segmenten waarbij ieder segment een lokale ondiepte (veelal mosselbanken) weergeeft. Na inlezen in OSM geef ik ze een kleur zodat alle ondiepten rood omlijnde gebieden worden en alle geulen een groene vaarroute aangeven. Zoals in het voorbeeld hiernaast. Als ik zeil ga ik de rode gebieden eigenlijk altijd uit de weg, ook bij hoogwater. Van de groene weet ik ongeveer tot hoe lang voor/na vloed ze te bevaren zijn. Uit ervaring.

Als zo’n GPX-bestand eenmaal is gemaakt kan iedereen een kopie krijgen en zelf inlezen. Het maken is overigens niet triviaal want je moet van ieder punt de coördinaten opmeten. Maar als dat eenmaal is gedaan dan zijn latere wijzigingen betrekkelijk eenvoudig.

Mijn keuze

Voor zeilen op het wad, in de nabijheid van Schiermonnikoog, gebruik ik de OSM-app op een tablet. De positie van slenken is waarachtig goed. Ik kan bovendien mijn eigen waarnemingen over ondiepten en geulen vastleggen en die informatie is zichtbaar terwijl ik vaar. Dat is relevant als je bijvoorbeeld rond hoogwater een rondje zeilt over het wantij, dan zuid naar Lauwersoog en over het Roode Hoofd terug. Of als je ’s nachts moet binnenlopen. De genoemde bestanden kreken.gpx en banken.gpx kan ik delen met anderen.

Op zee en in de zeegaten vertrouw ik meer op NVcharts omdat de diepte informatie beter is. Hieronder een voorbeeld van binnenzeilen ten westen van Engelsmanplaat. De rode lijn in de OSM display is het strand van het Rif bij laag water (track op basis van een wandeling). De donkergroene lijn is de route die ik zeilde, met afgaand water, vanuit zee. Op basis van de getekende kustlijn van het Rif en de kaart van NVcharts. Het is super dat dit kan want de geul is best smal.

OSM                                                                        NVcharts

Mijn abonnement voor Navionics kaarten heb ik beëindigd.

Details

OSMand: (Open Source Maps & automotive navigation data). De app is niet beperkt tot zeekaarten – je kunt hem ook (goed) gebruiken voor wandelen, fietsen en auto. 5 kaarten zijn gratis te downloaden. De kaarten worden onderhouden door vrijwilligers, wereldwijd. De informatie komt van openbare bronnen (zoals de RWS-databases over vaarwegen, betonning en waterdieptes). De updates van nautische informatie komen eens per maand, automatisch. Installatie is niet geheel triviaal (zie verder).

NVcharts: De app is gratis maar je moet de kaarten kopen: €44 / jaar. Updates zijn automatisch. De kaarten worden bijgehouden door een team en daar betaal je dan ook voor. T.o.v. OSM geeft dit wat meer zekerheid dat het ook altijd up-to-date zal zijn. Installatie is klik-klak-klaar.

Navionics: Gebruik is middels een abonnement (via Garmin). De eerste maal circa €140 (er zijn aanbiedingen). Voor vervolg jaren betaal je circa €40 / jaar. De betonning in deze kaarten wordt door een team bijgehouden. Het is een raadsel waarom de onderliggende kaarten niet up-to-date zijn. Installatie is klik-klak-klaar.

NB: alle drie apps bieden de mogelijkheid om overlays over de kaart te leggen, bijvoorbeeld satellietfoto’s. Nadat kaarten zijn geïnstalleerd is een internetverbinding niet meer vereist. Je kunt ook in alle drie een route uitzetten door waypoints aan te maken.

OSM-installatie

iOS:     Zoek in de appStore naar OSMand en download.

Download een kaart via Maps & Resources. Kies regio Europa-NL-Friesland. (Je kunt drie kaarten gratis downloaden.) Met deze kaart kun je inzoomen op Schiermonnikoog en zien dat (op land) de informatie behoorlijk gedetailleerd is.

Voor zeekaarten zijn extra handelingen nodig:
Kies Plugins en activeer Nautische kaartweergave en Track opnemen.
Kies Maps&resources en zoek Zeekaarten (helemaal onderaan). Download de Wereldwijde overzichtskaart.

Kies Kaart instellen en activeer Zeekaart (bij instellingen kun je dit later als default kiezen) en Map type = Nautical.

Als je het bestand banken.gpx wilt gebruiken, mail dan de vereniging. Download het bestand uit je mail. Ga in OSM naar Mijn plaatsen – Favorieten importeren en kies het bestand. Je kunt het bewerken (kleur aanpassen, begin/eind markeringen onderdrukken, etc.) door het te openen via Mijn plaatsen – GPX tracks.

Android: Zoek in de playStore naar OSMand en download.

Download een kaart via Kaarten downloaden. Kies regio Europa-NL-Friesland. (Je kunt drie kaarten gratis downloaden.) Met deze kaart kun je inzoomen op Schiermonnikoog en zien dat (op land) de informatie behoorlijk gedetailleerd is.

Voor zeekaarten zijn extra handelingen nodig:
Kies in het menu Plugin manager en activeer Online kaarten, Nautische kaartweergave en Track opnemen.
Kies in het menu Kaarten downloaden en zoek Zeekaarten (helemaal onderaan). Download Zeebakens (wereldwijd) en Netherlands.
Kies in het menu Kaart instellen en activeer Zeekaart (klik op het bootje, naast de wereldbol; bij instellingen kun je dit later als default kiezen).

Als je het bestand banken.gpx wilt gebruiken, mail dan de vereniging. Download het bestand uit je mail. Ga in OSM naar Mijn plaatsen en klik op de + linksonder. De app zoekt bij downloads. Kies het bestand. Je kunt het bewerken (kleur aanpassen, begin/eind markeringen onderdrukken, etc.) door het zichtbaar te maken via Mijn plaatsen – GPX tracks. Daarna klik je het aan in de lijst Mijn plaatsen – Zichtbaar.

Je start/stopt het opnemen van je track via de Rec knop rechtsboven in het hoofdscherm. Als je na een tijd (maanden, jaren) dubbele varwegen ziet, verwijder dan OSMand (online tiles) (via Kaarten downloaden – Geïnstalleerd of Maps&resources – Local) en update de kaarten.

augustus 2023